INFOdoradca+ Informacje o zawodach - Powiatowy Urząd Pracy w Sępólnie Krajeńskim

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej 235914

• Nauczyciel w świetlicy szkolnej.
• Nauczyciel wychowawca.
• Wychowawca.
• Wychowawca terapeuta.
• Wychowawca w bursie szkolnej.
• Wychowawca w internacie.
• Wychowawca w ośrodku adopcyjnym.
• Wychowawca w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
• Wychowawca w pogotowiu opiekuńczym.
• Wychowawca w policyjnej izbie dziecka.
• Wychowawca w świetlicy.
• Wychowawca w zakładzie poprawczym.

W Międzynarodowym Standardzie Klasyfikacji Zawodów ISCO-08 odpowiada grupie:

• 2359 Teaching professionals not elsewhere classified.

Według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007):

• Sekcja P – Edukacja.

Notka metodologiczna

Opis informacji o zawodzie opracowano na podstawie:

• analizy źródeł (akty prawne, klasyfikacje krajowe, międzynarodowe), źródeł internetowych,
• analizy opisu zawodu zamieszczonego w wyszukiwarce opisów zawodów na Wortalu Publicznych Służb Zatrudnienia,
• badań ankietowych prowadzonych w projekcie INFODORADCA+ w październiku 2018 r.,
• zebranych opinii od recenzentów, członków panelu ewaluacyjnego oraz zespołu ds. walidacji i jakości informacji o zawodach.

Autorzy i eksperci opiniujący

Zespół Ekspercki:

• Piotr Mazur – Centrum Nowoczesnej Edukacji SCHOLAR, Lublin.
• Marzena Radulska-Olifirowicz – Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 3, Radom.
• Halina Zwolska – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.

Zespół ds. walidacji i jakości informacji o zawodzie:

• Dorota Koprowska – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.
• Tomasz Kupidura – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.
• Krzysztof Symela – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.
• Ireneusz Woźniak – Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom.

Recenzenci:

• Katarzyna Gruszka – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 7 im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, Radom.
• Izabela Pyszkowska – Poradnia Doradztwa Zawodowego i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Elbląg.

Panel ewaluacyjny – przedstawiciele partnerów społecznych:

• Mirosław Górczyński – Forum Związków Zawodowych, Branża Nauki i Oświaty, Warszawa.
• Monika Mazur-Mitrowska – Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie, Wydział w Radomiu, Radom.

Data(rok) opracowania opisu informacji o zawodzie: 2018 r.

Wychowawca ³¹ w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej ¹⁶ organizuje i prowadzi zajęcia wychowawcze oraz sprawuje opiekę nad grupą dzieci lub młodzieży w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjonalnej pieczy zastępczej.

Opis pracy

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej zapewnia opiekę, pomoc w nauce, organizuje zabawę, zajęcia sportowe oraz wspiera rozwój zainteresowań podopiecznych.

Współpracuje z rodzicami, opiekunami, instytucjami i organizacjami zajmującymi się wsparciem i pomocą rodzinie w celu zapewnienia wychowankom warunków prawidłowego rozwoju oraz pomocy w trudnych sytuacjach.

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej pełni wiele funkcji: wychowawcy, opiekuna, nauczyciela pomagającego przy odrabianiu zadań domowych, organizatora czasu wolnego, a w niektórych przypadkach nawet terapeuty i psychoterapeuty.

W placówkach instytucjonalnej pieczy zastępczej zajmuje się także prowadzeniem zajęć rewalidacyjnych ³⁴, polegających na przywracaniu chorym sprawności i niwelowaniu braków w różnych dziedzinach.

Do jego zadań należy również uzupełnianie i wzbogacanie procesu szkolnej edukacji i wychowania, zapobieganie patologiom (narkomania, alkoholizm, agresja) oraz organizowanie czasu wolnego.

Sposoby wykonywania pracy

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej wykonuje pracę polegającą m.in. na:

• zaspokajaniu podstawowych potrzeb bytowych wychowanków, zapewnianiu im poczucia bezpieczeństwa, tworzeniu ciepłej atmosfery wśród podopiecznych,
• prowadzeniu procesu usamodzielniania się wychowanków, udzielaniu pomocy w czynnościach samoobsługowych ³, dbałości o porządek w zamieszkiwanych pokojach, przestrzeganiu zasad właściwej higieny osobistej, przestrzeganiu ustalonych zasad postępowania i kultury osobistej,
• monitorowaniu sytuacji wychowanków w tym kontrolowaniu ich stanu zdrowia,
• diagnozowaniu potrzeb i problemów społecznych wychowanków, doradzaniu i pomaganiu zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa i zasadami etyki zawodowej, szczególnie w sytuacjach trudnych,
• nadzorowaniu realizacji planu zajęć wychowanków,
• nadzorowaniu, monitorowaniu przebiegu nauki i pomaganiu w odrabianiu lekcji,
• inicjowaniu aktywności twórczej wychowanków np. w dziedzinie tańca, śpiewu, muzyki, teatru, literatury, sztuki oraz pomaganiu w organizacji różnych imprez,
• organizowaniu i nadzorowaniu zajęć rekreacyjnych, sportowych,
• współpracy z innymi specjalistami, instytucjami i rodzicami/ opiekunami prawnymi ¹² w celu stworzenia jak najlepszych warunków do prawidłowego funkcjonowania wychowanków,
• prowadzeniu dokumentacji związanej z pracą opiekuńczo-wychowawczo-edukacyjną ²² zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Więcej szczegółowych informacji znajduje się w sekcjach: 3.1. Zadania zawodowe oraz 3.2 i 3.3. Kompetencje zawodowe.

Warunki pracy

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej wykonuje pracę zarówno w pomieszczeniach zamkniętych (np. internaty ⁶, bursy ² i świetlice szkolne lub środowiskowe, kluby, gabinety/sale dydaktyczne lub socjoterapeutyczne), jak i na świeżym powietrzu (forma pracy podwórkowej ²³). Pomieszczenia zamknięte powinny być urządzone w sposób zapewniający podopiecznemu poczucie bezpiecznie w kontakcie z wychowawcą.

Praca wychowawcy w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej nie jest rutynowa, wymaga częstych i intensywnych kontaktów z ludźmi. Są to zajęcia zarówno indywidualne, grupowe z wychowankami (w tym konsultacje, rozmowy, sesje terapeutyczne), jak i współpraca z innymi specjalistami np. nauczycielami, wychowawcami, psychologiem, terapeutą, dyrektorem placówki, czy lekarzem.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.1. Możliwości podjęcia pracy w zawodzie.

Wykorzystywane maszyny i narzędzia pracy

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej w działalności zawodowej wykorzystuje m.in.:

• przybory biurowe i szkolne (papier, flipchart, mazaki),
• narzędzia/ arkusze służące diagnozowaniu sytuacji wychowanków w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej,
• zabawki (w tym terapeutyczne), klocki,
• tablice, podkładki do pisania,
• komputer, drukarkę, kserokopiarkę,
• sprzęt audiowizualny – telewizor, rzutnik, odtwarzacz muzyki,
• środki pielęgnacyjne,
• materiały plastyczne (bibuła, papier, kredki, farby, plastelina i in.).

Organizacja pracy

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej w zależności od miejsca pracy, zakresu wykonywanych zadań zawodowych i liczby podopiecznych może pracować indywidualnie lub zespołowo.

Pracuje zwykle w systemie jednozmianowym, w 8-godzinnym wymiarze czasu pracy. W opiece całodobowej pracuje w systemie zmianowym, także w dni wolne od pracy i święta. Jego praca ma charakter zadaniowy, a osoba ją wykonująca zazwyczaj sama podejmuje decyzje, dotyczące np. czasu, sposobu i doboru wykorzystywanych pomocy, form i metod pracy.

Wsparciem w codziennej pracy wychowawcy jest przełożony – kierownik placówki wsparcia dziennego. Ponadto wychowawca współpracuje z innymi osobami i/lub zespołami wspomagającymi procesy opiekuńcze, wychowawcze i terapeutyczne, w tym np. z rodzicami lub opiekunami dziecka, asystentem rodziny, terapeutą, psychologiem, lekarzem, nauczycielami.

Wychowawcę w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej obowiązują stałe godziny pracy w placówkach, w których wychowankowie pozostają określoną liczbę godzin w ciągu dnia.

Zagrożenia mające wpływ na bezpieczeństwo pracy człowieka

Z zawodem wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej związane są zagrożenia dla zdrowia spowodowane m.in.:

• obciążeniami psychicznymi i kontaktem z sytuacjami stresogennymi,
• zachowaniami kompulsywnymi ³³ i ryzykownymi wychowanków,
• stanami depresyjnymi, agresją (słowną i czynną),
• słabą motywacją ¹¹ do współpracy,
• oporem ¹³ wynikającym ze specyfiki zjawisk zachodzących w relacji wychowawca-wychowanek.

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej jest narażony w szczególności na:

• hałas, spowodowany głośnym zachowaniem podopiecznych,
• przeciążenia aparatu mowy,
• stres wywołany obciążeniem psychicznym (np. duża odpowiedzialność za zdrowie, życie i bezpieczeństwo podopiecznych).

Do występujących w zawodzie chorób można zaliczyć choroby krtani i strun głosowych oraz zaburzenia emocjonalne lub nerwice spowodowane częstymi i powtarzającymi się sytuacjami stresowymi. Obciążenia psychiczne i kontakt z sytuacjami stresogennymi wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wypalenia zawodowego ³².

W niektórych przypadkach istnieje ryzyko i zagrożenie zdrowia wynikające z kontaktu z osobami uzależnionymi, zakażonymi wirusem HIV, innymi chorobami zakaźnymi lub cierpiącymi na zaburzenia psychiczne.

Wymagania psychofizyczne

Dla pracownika wykonującego zawód wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej ważne są:

w kategorii wymagań fizycznych

• ogólna wydolność fizyczna,
• sprawność narządu wzroku,
• sprawność narządu słuchu,
• sprawność narządów równowagi,
• sprawność zmysłu dotyku;

w kategorii sprawności sensomotorycznych

• rozróżnianie barw,
• ostrość wzroku,
• ostrość słuchu,
• zmysł równowagi,
• koordynacja wzrokowo-ruchowa,
• szybki refleks,
• spostrzegawczość,
• czucie dotykowe,
• zręczność rąk i palców;

w kategorii sprawności i zdolności

• zdolność postępowania z ludźmi,
• zdolność nawiązywania kontaktu z ludźmi,
• zdolność współdziałania,
• zdolność koncentracji uwagi,
• podzielność uwagi,
• dobra pamięć,
• zdolność formułowania i prezentowania opinii,
• zdolność słuchania i wyciągania konstruktywnych wniosków,
• zdolność podejmowania szybkich i trafnych decyzji,
• zdolność rozwiązywania konfliktów,
• zdolność przekonywania,
• łatwość wypowiadania się w mowie lub w piśmie,
• rozumowanie logiczne,
• wyobraźnia i myślenie twórcze,
• zdolności artystyczne np. gra na instrumencie, malowanie, rysowanie, taniec,
• zdolność dostosowywania się do różnych sytuacji,
• zdolności organizacyjne;

w kategorii cech osobowościowych

• odpowiedzialność za innych,
• odporność emocjonalna,
• wytrwałość i cierpliwość,
• inicjatywność,
• samodzielność,
• samokontrola
• asertywność,
• komunikatywność,
• otwartość poznawcza ¹⁵,
• empatia ⁵,
• gotowość do pracy w szybkim tempie,
• wytrzymałość na długotrwały wysiłek psychiczny,
• zainteresowania artystyczne,
• zainteresowania społeczne,
• gotowość do ustawicznego uczenia się.

Więcej informacji znajduje się w sekcjach: 3.4. Kompetencje społeczne; 3.5. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu.

Wymagania zdrowotne

Pod względem wydatku energetycznego, praca w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej należy do lekkich. Wymaga jednak sprawności fizycznej oraz dużej odporności emocjonalnej (głównie w związku z częstymi i powtarzającymi się sytuacjami stresowymi, w tym odpowiedzialnością za zdrowie i życie wychowanków).

Przeciwwskazaniami do pracy w zawodzie są m.in.:

• znaczne zaburzenia sprawności ruchowej,
• poważne wady wymowy,
• epilepsja,
• zaburzenia i niektóre choroby psychiczne.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.4. Możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zawodzie.

Wykształcenie niezbędne do podjęcia pracy w zawodzie

Do podjęcia pracy w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej wymagane jest wykształcenie wyższe I lub II stopnia. Preferowane są studia wyższe z obszaru nauk społecznych lub humanistycznych (pedagogika, psychologia, praca socjalna, nauki o rodzinie).

W przypadku zatrudnienia w placówkach wsparcia dziennego oraz w instytucjach pieczy zastępczej, dopuszcza się wykształcenie średnie lub średnie branżowe, pod warunkiem udokumentowania co najmniej 3-letniego stażu pracy z dziećmi lub rodziną (obowiązuje od 01.09.2019 r. zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej).

W przypadku zatrudnienia w placówkach oświatowych, oświatowo-wychowawczych oraz placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania, od nauczyciela wychowawcy wymagane jest wykształcenie wyższe na poziomie i kierunku upoważniającym do pracy jako nauczyciel w danym typie szkoły lub zgodnym z prowadzonymi zajęciami, uzupełnione przygotowaniem pedagogicznym.

Tytuły zawodowe, kwalifikacje i uprawnienia niezbędne/preferowane do podjęcia pracy w zawodzie

W przypadku zatrudnienia w placówkach wsparcia dziennego oraz w instytucjach pieczy zastępczej, pracę w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej może wykonywać osoba, która posiada:

• dyplom ukończenia studiów I lub II stopnia lub jednolitych studiów magisterskich na kierunku pedagogika, pedagogika specjalna, psychologia, socjologia, praca socjalna, nauki o rodzinie lub na innym kierunku, którego program obejmuje resocjalizację, pracę socjalną, pedagogikę opiekuńczo-wychowawczą lub
• dyplom ukończenia studiów I lub II stopnia lub jednolitych studiów magisterskich na dowolnym kierunku, uzupełnione studiami podyplomowymi w zakresie psychologii, pedagogiki, nauk o rodzinie, resocjalizacji lub kursem kwalifikacyjnym z zakresu pedagogiki opiekuńczo—wychowawczej lub
• świadectwo ukończenia szkoły średniej uzupełnione świadectwem stażu pracy z dziećmi lub rodziną (obowiązuje od 01.09.2019 r. zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej).

W przypadku zatrudnienia w placówkach oświatowych, oświatowo-wychowawczych oraz placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania, do pracy w zawodzie wymagane są:

• dyplom ukończenia studiów II stopnia lub jednolitych studiów magisterskich na kierunku (specjalności) zgodnym z prowadzonymi zajęciami oraz dokument potwierdzający przygotowanie pedagogiczne lub
• dyplom ukończenia studiów II stopnia lub jednolitych studiów magisterskich na dowolnym kierunku (specjalności) oraz dyplom ukończenia studiów podyplomowych w zakresie prowadzonych zajęć i dokument potwierdzający przygotowanie pedagogiczne.

Przygotowanie pedagogiczne potwierdzić mogą następujące dokumenty:

• dyplom ukończenia studiów lub inny dokument wydany przez uczelnię, potwierdzający odbycie kursu pedagogicznego obejmującego zajęcia z pedagogiki, psychologii i dydaktyki w wymaganym prawem wymiarze godzinowym (aktualnie nie mniejszym niż 270 godzin) oraz pozytywnie ocenionej praktyki pedagogicznej, również w wymaganym prawem wymiarze godzinowym (aktualnie nie mniejszym niż 150 godzin),
• świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego (w zakresie przygotowania pedagogicznego), spełniającego wymogi jak powyżej.

Podjęcie pracy w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej ułatwia posiadanie:

• dyplomu ukończenia studiów wyższych, studiów podyplomowych lub świadectwa ukończenia kursów kwalifikacyjnych w zakresie nadającym kwalifikacje do pracy z dziećmi i młodzieżą z różnymi niepełnosprawnościami (w przypadku zatrudnienia m.in. w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych);
• dyplomu ukończenia studiów wyższych, studiów podyplomowych lub świadectwa ukończenia kursów kwalifikacyjnych w zakresie resocjalizacji i socjoterapii ²⁷ (w przypadku zatrudnienia m.in. w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii);
• dyplomów ukończenia studiów podyplomowych potwierdzających dodatkowe kwalifikacje, np. z obszaru edukacji prorozwojowej, psychologii wspierania rozwoju i kształcenia, psychologii wychowawczej;
• certyfikatów i świadectw potwierdzających uczestnictwo w szkoleniach tematycznych organizowanych przez instytucje szkoleniowe, pracodawców, stowarzyszenia lub organizacje branżowe, m.in. z zakresu animacji czasu wolnego, pracy z rodziną dysfunkcyjną, profilaktyki agresji i przemocy rówieśniczej, profilaktyki uzależnień ²⁴ i zaburzeń psychicznych, usamodzielniania wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz rodzin zastępczych, terapii pedagogicznej ³⁰, mediacji, pomocy przedmedycznej, arteterapii ¹, profilaktyki uzależnień, psychoterapii ²⁵, terapii pedagogicznej.

Dodatkowymi atutami przy zatrudnieniu wychowawcy w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej mogą być również:

• prawo jazdy kategorii B,
• certyfikat znajomości języka angielskiego na poziomie co najmniej A2 według Europejskiego systemu opisu kształcenia językowego.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.2. Instytucje oferujące kształcenie, szkolenie i/lub potwierdzanie kompetencji w ramach zawodu.

Możliwości rozwoju zawodowego i awansu

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej zatrudniony w placówkach wsparcia dziennego oraz w instytucjach pieczy zastępczej, ma możliwość rozwoju zawodowego poprzez:

• przejście ścieżki awansu zawodowego: młodszy wychowawca/młodszy wychowawca w placówce wsparcia dziennego, wychowawca/wychowawca w placówce wsparcia dziennego, starszy wychowawca/starszy wychowawca w placówce wsparcia dziennego, starszy wychowawca-koordynator, główny specjalista;
• objęcie stanowiska kierownika placówki wsparcia dziennego;
• objęcie stanowiska dyrektora placówki instytucjonalnej pieczy zastępczej, pod warunkiem uzyskania tytułu magistra (lub tytułu równorzędnego) oraz zdobycia minimum 3 letniego stażu pracy w instytucji zajmującej się pracą z dziećmi lub rodziną albo udokumentowania doświadczenia pracy z dziećmi lub rodziną;

Wychowawcy zatrudnieni w placówkach oświatowych, oświatowo-wychowawczych (jako nauczyciele wychowawcy) zgodnie z ustawą Karta Nauczyciela, mają możliwość przejścia ścieżki awansu zawodowego: nauczyciel stażysta, nauczyciel kontraktowy, nauczyciel mianowany, nauczyciel dyplomowany.

Możliwości potwierdzania kompetencji

Aktualnie (2018 r.) brak systemowych rozwiązań walidacji i potwierdzania kompetencji w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej w systemie edukacji formalnej i pozaformalnej.

Powszechnie uznawaną formą potwierdzania kompetencji wymaganych w tym zawodzie jest uzyskanie wykształcenia wyższego oraz certyfikatów lub zaświadczeń z ukończenia różnych form doskonalenia zawodowego z zakresu np.: pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej, pedagogiki specjalnej, terapii pedagogicznej, resocjalizacji, czy psychologii.

Potwierdzeniem przygotowania pedagogicznego jest ukończenie kursu kwalifikacyjnego lub studiów podyplomowych.

Więcej informacji można uzyskać w Bazie Usług Rozwojowych https://uslugirozwojowe.parp.gov.pl oraz Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Osoba zatrudniona w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej może rozszerzać swoje kompetencje zawodowe w zawodach pokrewnych:

Pracownik w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej wykonuje różnorodne zadania, do których należą w szczególności:

• Z1 Planowanie działań wychowawczych w stosunku do grupy dzieci i młodzieży w placówce oświatowej, wsparcia dziennego, wychowawczej i opiekuńczej oraz instytucji pieczy zastępczej.
• Z2 Sprawowanie nadzoru nad realizowaniem przez wychowanków planu zajęć obowiązkowych i dodatkowych.
• Z3 Prowadzenie zajęć animacyjnych i socjoterapeutycznych, w tym działalności wychowawczej prowadzonej na podwórkach i ulicach, dla dzieci zaniedbanych wychowawczo.
• Z4 Udzielanie wsparcia w trudnych problemach rozwojowych i życiowych wychowanków przez prowadzenie rozmów indywidualnych i spotkań grupowych.
• Z5 Organizowanie specjalistycznych zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych oraz socjoterapeutycznych i terapeutycznych.
• Z6 Prowadzenie indywidualnego programu korekcyjnego lub profilaktycznego, w szczególności terapii pedagogicznej, psychologicznej i socjoterapii.
• Z7 Organizowanie współpracy ze specjalistami, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, placówkami diagnostycznymi i innymi instytucjami wsparcia.
• Z8 Prowadzenie pedagogizacji rodziców/opiekunów w zakresie problemów rozwojowych i metod wychowawczych.

Kompetencja zawodowa Kz1: Organizowanie i prowadzenie zajęć wychowawczych oraz sprawowanie opieki nad grupą dzieci lub młodzieży obejmuje zestaw zadań zawodowych Z1, Z2, Z3, Z4, Z5, Z6, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Kompetencja zawodowa Kz2: Organizowanie współpracy w celu zapewnienia wychowankom warunków prawidłowego rozwoju oraz pomocy w trudnych sytuacjach obejmuje zestaw zadań zawodowych Z7, Z8, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Pracownik w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej powinien mieć kompetencje społeczne niezbędne do prawidłowego i skutecznego wykonywania zadań zawodowych.

W szczególności pracownik jest gotów do:

• Ponoszenia odpowiedzialności za skutki własnych działań opiekuńczo-wychowawczo- -edukacyjnych.
• Kierowania się zasadami z etyki zawodowej i obowiązującymi przepisami w zakresie działań wychowawczo-opiekuńczo-edukacyjnych.
• Współpracy i udzielania wsparcia rodzicom i opiekunom wychowanków oraz okazywania troski o harmonijne współdziałanie z innymi.
• Kultywowania i upowszechniania wzorów właściwego postępowania w środowisku pracy, środowisku rodzinnym wychowanka i społeczności lokalnej.
• Oceniania własnego działania zawodowego oraz zespołu wielospecjalistycznego, w którym uczestniczy.
• Podnoszenia własnych kompetencji zawodowych w kontekście zmian prawnych w zakresie działań opiekuńczo-wychowawczo- edukacyjnych.

Pracownik powinien mieć zdolność właściwego wykonywania zadań zawodowych i predyspozycje do rozwoju zawodowego. Dlatego wymaga się od niego odpowiednich kompetencji kluczowych. Zostały one zilustrowane w formie profilu (rys. 1) ukazującego ważność kompetencji kluczowych dla zawodu wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej.

Rys. 1. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucji pieczy zastępczej

Uwaga:

Wykaz kompetencji kluczowych opracowano na podstawie wykazu stosowanego w Międzynarodowym Badaniu Kompetencji Osób Dorosłych − projekt PIAAC (OECD).

Kompetencje zawodowe pracownika w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej nawiązują do opisów poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji.

Opis zawodu, zadań zawodowych i wymagań kompetencyjnych może stanowić materiał informacyjny dla przygotowania (lub aktualizacji) opisów kwalifikacji wprowadzanych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK). Więcej informacji:

• Zintegrowany System Kwalifikacji: https://www.kwalifikacje.gov.pl
• Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji: https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej może być zatrudniony w wielu rodzajach instytucji.

Do pierwszej grupy instytucji należą placówki funkcjonujące w systemie pomocy rodzinie i pieczy zastępczej:

• placówki wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży (np. świetlice środowiskowe, koła zainteresowań, kluby i ogniska wychowawcze),
• placówki instytucjonalnej pieczy zastępczej, do których należą:
  • placówki opiekuńczo-wychowawcze typu socjalizacyjnego ¹⁹, interwencyjnego ¹⁷ (np. pogotowie opiekuńcze), specjalistyczno–terapeutycznego ²⁰ lub rodzinnego ¹⁸,
  • regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne ²⁶,
  • interwencyjne ośrodki preadopcyjne ⁸.

Drugą grupę instytucji zatrudniających w tym zawodzie stanowią placówki i instytucje systemu oświaty, w tym:

• placówki oświatowo-wychowawcze, do których należą:
  • placówki wychowania pozaszkolnego (np.: pałace młodzieży, młodzieżowe domy kultury, międzyszkolne ośrodki sportowe, ogrody jordanowskie),
  • szkolne schroniska młodzieżowe (całoroczne i sezonowe);
• młodzieżowe ośrodki wychowawcze ¹⁰ i młodzieżowe ośrodki socjoterapii ⁹,
• specjalne ośrodki wychowawcze i szkolno-wychowawcze ²⁸ (dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami),
• ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze ¹⁴,
• placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania (np. szkolne schroniska młodzieżowe, bursy, domy wczasów dziecięcych ⁴),
• szkoły funkcjonujące w systemie oświaty (zatrudniające wychowawców w świetlicach szkolnych ²⁹, internatach).

Pracę w tym zawodzie można podjąć (niekiedy, po ewentualnym uzupełnieniu dodatkowych wymagań kwalifikacyjnych) w innego rodzaju instytucjach i placówkach realizujących zadania opiekuńczo-wychowawczo-edukacyjne, np.:

• zakładach leczniczych, ośrodkach pomagającym osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym i uzależnionym oraz wszelkiego rodzaju instytucjach realizujących działania z zakresu profilaktyki społecznej,
• placówkach resortu sprawiedliwości (np. zakłady poprawcze ³⁵),
• policyjnych izbach dziecka ²¹,
• placówkach prowadzonych przez społeczne organizacje wychowawcze,
• instytucjach i placówkach systemu pomocy społecznej, ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych, centrach pomocy rodzinie, domach pomocy społecznej, placówkach poradnictwa specjalistycznego, ośrodkach wsparcia i interwencji kryzysowej ⁷,
• organizacjach pożytku publicznego, warsztatach terapii zajęciowej.

Wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej może również prowadzić własną firmę specjalizującą się w działalności opiekuńczo-wychowawczej i edukacyjnej.

Kształcenie

Do pracy w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej przygotowują liczne państwowe i prywatne uczelnie wyższe oferujące studia I i II stopnia, jednolite studia magisterskie oraz studia podyplomowe.

Zdobycie kwalifikacji pedagogicznych umożliwiają dwie grupy instytucji:

• publiczne i niepubliczne szkoły wyższe oferujące możliwość zdobycia kwalifikacji pedagogicznych w formie studiów podyplomowych,
• publiczne i niepubliczne placówki doskonalenia nauczycieli posiadające akredytację właściwego Kuratorium Oświaty, oferujące pedagogiczne kursy kwalifikacyjne.

Szkolenie

Praca w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej wymaga ciągłej aktualizacji i poszerzania kompetencji. Osoba wykonująca ten zawód powinna brać udział w specjalistycznych szkoleniach, warsztatach, konferencjach metodycznych np. z zakresu:

• metodyki pracy opiekuńczo-wychowawczej,
• rozwiązywania problemów wychowawczych,
• prowadzenia działań opiekuńczo-wychowawczych,
• interwencji kryzysowej,
• terapii pedagogicznej w pracy z dziećmi,
• pedagogiki resocjalizacyjnej,
• profilaktyki uzależnień.

Kursy kwalifikacyjne i szkolenia dla wychowawcy w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej oferują uczelnie wyższe prywatne i państwowe oraz wyspecjalizowane instytucje szkoleniowe, w tym:

• publiczne i niepubliczne: placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,
• centra kształcenia dorosłych,
• publiczne placówki doskonalenia nauczycieli,
• ośrodki rozwoju edukacji,
• centra edukacji obywatelskiej,
• centra edukacji ustawicznej i praktycznej,
• osoby prawne i fizyczne prowadzące działalność oświatową, obejmującą prowadzenie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych.

Szkolenia prowadzone przez instytucje szkoleniowe z reguły kończą się egzaminem i wydaniem certyfikatu, który potwierdza uzyskaną przez uczestnika wiedzę i umiejętności wynikające z oferty programowej danego szkolenia.

Wynagrodzenie (2018 r.) osób pracujących w zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej jest zróżnicowane i wynosi od około 2300 zł do około 4500 zł brutto miesięcznie.

Wysokość wynagrodzenia zależy przede wszystkim od:

• rodzaju zatrudniającej placówki,
• posiadanych kwalifikacji,
• stażu pracy,
• rodzaju i formy zatrudnienia,
• regionu zatrudnienia.

Zarobki wychowawców zatrudnionych zgodnie z ustawą Karta Nauczyciela uzależnione są od stopnia awansu zawodowego i kształtują się aktualnie (2018 r.) od około 2500 zł brutto miesięcznie dla nauczyciela stażysty do około 3500 zł brutto miesięcznie dla nauczyciela dyplomowanego (podano kwoty wynagrodzenia minimalnego).

W zawodzie wychowawca w placówkach oświatowych, wsparcia dziennego, wychowawczych i opiekuńczych oraz instytucjach pieczy zastępczej możliwe jest zatrudnienie osób niepełnosprawnych.

Warunkiem niezbędnym do zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zawodzie jest identyfikacja indywidualnych barier i dostosowanie technicznych i organizacyjnych warunków środowiska oraz stanowiska pracy do potrzeb zatrudnienia osób:

• z niewielką dysfunkcją wzroku (04-O), jeśli posiadana wada może być skorygowana szkłami optycznymi lub soczewkami kontaktowymi,
• z niewielką dysfunkcją narządu słuchu (03-L), pod warunkiem, że niepełnosprawność ta jest możliwa do skorygowana za pomocą aparatów słuchowych,
• z chorobami układu oddechowego i krążenia (07-S), pod warunkiem zapewnienia możliwości elastycznego ustalania czasu i formy przerw adekwatnie do potrzeb osoby niepełnosprawnej.